Zandwinning op zee: hoe werkt dat in de praktijk?

Zand wordt gebruikt voor heel veel toepassingen. Dat zand moet natuurlijk ergens vandaan komen. Tot de jaren 60 werd zand voornamelijk gevonden op het land. Dat bracht echter verschillende nadelen met zich mee, zowel voor de natuur als voor de mens (denk maar aan overlast door geluid, stof en vrachtwagenverkeer). Daarom werd er geleidelijk aan overgeschakeld naar het ontginnen van zand uit de zee. De overheid bakende bepaalde zones af en de ontginningsbedrijven kunnen een vergunning krijgen om daar zand op te zuigen. Maar hoe zit dat nu met die zandwinning? Hoe gaat dat in zijn werk, wat met onze zandvoorraad en waarvoor wordt het ontgonnen zand gebruikt? Kom alles te weten in 7 vragen en antwoorden.

Waarvoor wordt zeezand gebruikt?

Zeezand wordt enerzijds gebruikt in de bouwsector en anderzijds voor de bescherming van de Belgische kust.

De bouwsector twijfelde oorspronkelijk om zeezand te gebruiken door de aanwezigheid van zeeschelpen en zeezout. Tegenwoordig gebruikt de bouwsector 75 % van al het ontgonnen zeezand en verwerkt het vooral tot beton, asfalt en metselmortel.

Maar zand speelt ook een niet te onderschatten rol in de bescherming van onze kust tegen stormen. Zo wordt er in de risicozones zand opgespoten op het strand. Op die manier zijn onze stranden hoog en breed genoeg om de kust bij zeer zware stormvloeden tegen overstroming te beschermen. Geraakt het strand toch beschadigd en zijn de opgespoten zandbuffers gedeeltelijk verdwenen, zoals gebeurde bij de storm Ciara, dan wordt er opnieuw zand opgespoten om zo de barrière te herstellen.  

Waaruit bestaat zeezand?

Belgisch zeezand is een mengsel van minerale deeltjes door erosie van gesteenten en deeltjes van organische oorsprong zoals schelpfragmenten. De minerale deeltjes worden door de wind en rivieren afgezet in het Belgische deel van de Noordzee. Daarna zorgen de golven en zeestromingen ervoor dat het langzaamaan vermengd wordt met schelpfragmenten. Zandbanken ontstaan onder het wateroppervlak en het is daaruit dat baggerschepen zand ontginnen.

Waar kan je zand uit de zee ontginnen?

De zandwinning vindt plaats in een aantal gebieden in het Belgische deel van de Noordzee. Die heeft een totale oppervlakte van 3.447 km2 en strekt zich uit over de volledige lengte van de kust (67 km). De diepte varieert tussen de 0 en 55 meter. In dat gebied bevinden zich verschillende zandbanken die tientallen kilometers lang, enkele kilometers breed en tot 20 m hoog kunnen zijn. In overleg werden er vijf wettelijke zones afgebakend waar aan zandwinning kan worden gedaan.

Welke soorten zand kan je uit de zee halen?

De kwaliteit en diversiteit van het zand is afhankelijk van de zandbank waaruit het wordt opgehaald. Elke zandbank heeft immers een specifieke korrelgrootteverdeling en een verschillend schelpengehalte.

Je vindt er telkens drie types zand terug:

• Zeer fijn zand dat men gebruikt als aanvulzand en zand voor de asfaltproductie

• Fijn zand voor mortel-, beton- en asfaltproductie, draineerzand en voor het strand

• Middelgrof zand dat eerder voor de betonproductie bestemd is

Hoe wordt zand nu precies ontgonnen?

Het zand wordt ontgonnen met een sleephopperzuiger. Dat is een schip dat met sterke pompen zand, klei, slib en grind van de zeebodem opzuigt terwijl de zuigbuis over de bodem wordt voortgesleept, te vergelijken met een stofzuiger. Als de sleepkop ruim boven de bodem hangt, dan zuigt hij enkel water op. Door de kop te laten zakken, kan het mengsel van zand en water geregeld worden. Een sleephopperzuiger slaat het opgezogen materiaal op in haar eigen ruim. Het materiaal bezinkt en het water dat overblijft, stroomt overboord.

Is er dan nog voldoende zandvoorraad?

Om ervoor te zorgen dat er voldoende zand overblijft, is er een strikte reglementering voorzien. Zo moet een bedrijf dat zeezand wil ontginnen beschikken over een concessievergunning. Daarin liggen de periode en de zones vast waarin het bedrijf zand mag winnen. 

De minister van Economie legt jaarlijks vast hoeveel er maximum ontgonnen mag worden per concessiehouder. Hoe diep er mag ontgonnen worden, is voor alle zones en concessies samen vastgelegd d.m.v. kaarten, opgesteld op basis van een referentieniveau. Die kaarten duiden per zone aan waar er nog voldoende geschikt zand aanwezig is en waar de impact op het milieu beperkt is, zodat ontginning mogelijk is. Dit jaar hebben we het aantal plaatsen waar zand mag ontgonnen worden sterk verminderd. Zo voldoen we aan de strenge Europese milieureglementering en blijft er toch voldoende zand beschikbaar voor de bouwsector en de bescherming van onze kust in de komende decennia.

In 2019 werden 16 schepen ingezet bij de ontginning van zand en grind op zee. Zij ontgonnen in totaal 3.5 miljoen m3 zand.

• 55 % daarvan werd gelost in Belgische ha­vens;

• 15 % werd gebruikt voor het strand en

• 30 % werd gelost in het buitenland (Nederland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk).

Welke rol speelt de FOD Economie hier nu bij?

De medewerkers van de Dienst Continentaal Plat staan in voor het duurzaam beheer van de zandontginning in het Belgische deel van de Noordzee. Zij leveren of verlengen de vergunningen die bedrijven nodig hebben om zand te mogen ontginnen. Zij zorgen daarnaast ook voor het dagelijks beheer van de exploitatieconcessies (verwerking en controle ontginningscijfers, facturatie, controle en opvolging van inbreuken op de wetgeving …).

Op basis van alle beschikbare wetenschappelijke en economische gegevens geven zij in een advies aan de Raadgevende Commissie Zand aan waar en hoeveel zand er ontgonnen mag worden en volgen dat op. Naast de controles op de zandontginning zelf onderzoeken ze ook de impact van de ontginning op het mariene milieu. Daarom vinden er jaarlijks verschillende meetcampagnes plaats aan boord van de onderzoekssche­pen RV Belgica en RV Simon Stevin. Die scannen de zeebodem en analyseren op regelmatige basis de kwaliteit van het zand om de impact van de ontginning op te meten en er voor te zorgen dat de gevolgen onder controle blijven. 

Meer weten over zandwinning? Je vindt twee uitgebreide brochures over zand- en grindwinning op onze website.