Kunstwerken geroofd door nazi’s in België nu in een online databank

Allerhande evenementen, verjaardagen en herdenkingsplechtigheden herinneren ons regelmatig aan de slachtoffers van de nazigruwel.

Die herdenkingsplicht komt ook tot uiting in de teruggave aan de rechtmatige eigenaars van kunstwerken die de nazi’s tijdens de Tweede Wereldoorlog roofden.

In ons land werden bijna 3.000 werken (schilderijen, beeldhouwwerken, meubelen, archeologische voorwerpen, enz.) na de oorlog als roofkunst aangegeven bij de dienst voor Economische Recuperatie (DER). Die werken zijn nog altijd niet teruggevonden of teruggegeven aan hun rechtmatige eigenaars, die vaak nakomelingen zijn van slachtoffers van het Hitler-regime.

Daarom ontwikkelde de FOD Economie een online databank met de verloren werken. Ze bevat gegevens over kunstvoorwerpen die tijdens de Tweede Wereldoorlog onder de bezetting in België werden geroofd bij particulieren en openbare instellingen. De informatie is gebaseerd op de originele aangifteformulieren en andere archiefstukken van de voormalige dienst voor Economische Recuperatie.

Al in 1933, lang voor het uitbreken van de oorlog, begonnen onder het Derde Rijk diensten van de Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij (beter bekend als de "Nazipartij") met de plundering en confiscatie van openbare en private eigendommen zoals die van de joden. En dat in elk land dat zij bezetten.

Voor het naziregime betekende dat dubbele winst. Enerzijds beroofden ze de joden van hun bezittingen, anderzijds bouwden ze een "culturele oorlogskas" op.

Aan het einde van de oorlog vonden de geallieerde legers in Duitsland duizenden kunstvoorwerpen terug. Een aantal daarvan werd teruggegeven aan de rechtmatige eigenaars of rechthebbenden, maar andere ondergingen een complexer lot. Zij werden bijvoorbeeld verkocht op veilingen, opgenomen in collecties van musea of gingen verloren.

In die context zag de dienst voor Economische Recuperatie (DER) in 1944 het levenslicht. De DER was verantwoordelijk voor de opsporing, restitutie en vereffening van roerende goederen in België of in het buitenland die tijdens de Tweede Wereldoorlog uit Belgisch openbaar of privébezit waren verdwenen.

Wie tijdens WO II kunstvoorwerpen had verloren of over informatie beschikte, moest daarvan aangifte doen bij de DER. De DER, die actief belast was met de identificatie en recuperatie van geroofde kunstgoederen, maakte gebruik van interne aangifteformulieren om geroofde kunstvoorwerpen op te sporen en te recupereren. Op die manier werden tientallen kunstwerken, waaronder meesterwerken uit de kunstgeschiedenis zoals het wereldberoemde Lam Gods van de gebroeders Van Eyck, teruggevonden.

Na de opheffing van de DER werden de aangifteformulieren verder bewaard bij de FOD Economie, die ze in 2011 officieel overdroeg aan het Algemeen Rijksarchief van België.