Dark patterns: een onzichtbare online valkuil

Sloot je al online een abonnement af zonder het te willen of te beseffen? Dan werd je misschien het slachtoffer van een dark pattern? 75,7 % van de 642 gecontroleerde websites over de hele wereld maakt gebruik van minstens één dark pattern. Bij 66,8 % werden er zelfs twee of meer aangetroffen. Dat zijn de resultaten van een wereldwijd onderzoek waarbij, onder leiding van onder meer de Economische Inspectie van de FOD Economie, zowel consumentenbeschermings- en privacybeschermingsautoriteiten aan deelnamen.

De focus lag op websites en applicaties die abonnementen voor producten of diensten aanbieden. Denk aan het wekelijks leveren van maaltijden of bloemen maar ook abonnementen voor streamingplatformen of onderhoudscontracten. De ondernemingen werden geselecteerd op basis van meldingen en steekproeven en de controles vonden plaats tussen 29 januari en 2 februari 2024.

Dark patterns zijn technieken die gebruikt worden op websites of applicaties om consumenten te misleiden, beïnvloeden, dwingen of te manipuleren. Op die manier maken consumenten keuzes die ze in principe niet zouden maken en die niet in hun voordeel zijn. Ze zijn vaak subtiel en misleiden consumenten zonder dat ze het doorhebben. Het gaat dan bijvoorbeeld om het verbergen van belangrijke informatie of op voorhand aangevinkte vakjes die je moet uitvinken. Maar ook om fictieve timers die suggereren dat je een beperkte tijd hebt om op een aanbieding in te gaan of de vermelding van ‘nog maar 2 beschikbaar’, wat ook een bijkomende druk oplegt.

De Economische Inspectie van de FOD Economie controleerde 13 ondernemingen. Op de websites van alle onderzochte handelaren werd minstens één dark pattern aangetroffen, en bij 69,23% zelfs twee of meerdere.

Werden in België bijzonder vaak aangetroffen tijdens de controleactie: vermoedelijke ‘sneaking’ praktijken, zoals het niet kunnen uitzetten van de automatische verlening van een abonnement tijdens de aankoop, en ‘interface interference’ praktijken, bijvoorbeeld het vooraf aanvinken van abonnementen.

Deze actie was een samenwerking van 27 consumentenbeschermingsautoriteiten (uit het zogenaamde International Consumer Protection and Enforcement Netwerk, of kortweg ICPEN) en 26 privacybeschermingsautoriteiten (uit het Global Privacy Enforcement Network, of kortweg GPEN).