Schilderij van Jordaens dat geroofd werd in WO II terug bij oorspronkelijke eigenaars

Eerste restitutie sinds oprichting databank van geroofde kunst

Een geroofd schilderij van de kunstenaar Jacob (Jacques) Jordaens werd vandaag in de Dossinkazerne in Mechelen teruggegeven aan de oorspronkelijke eigenaars, de nabestaanden van verzetsstrijder Joseph Scheppers de Bergstein. Het kunstwerk, met een geschatte waarde van 800.000 euro, werd tijdens de Tweede Wereldoorlog geroofd door de nazi’s. De FOD Economie spoorde de rechtmatige eigenaars op en zorgde er, samen met de families en kunsthandel Art Dumay, voor de restitutie van het schilderij.

“De terugkeer van de Heilige Familie van de vlucht naar Egypte”, een schilderij van Jacob Jordaens, is vandaag gerestitueerd.

Dat schilderij werd bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog door de nazi’s geroofd uit de woning van verzetsstrijder Joseph Scheppers de Bergstein (1894-1944), die tijdens de oorlog overleed in nazigevangenschap.

Restitutie dankzij lootedart.belgium.be

Lootedart.belgium.be is een online databank van de FOD Economie. Ze bevat gegevens over kunstvoorwerpen die tijdens de Tweede Wereldoorlog onder de bezetting in België werden geroofd bij particulieren en openbare instellingen. De informatie is gebaseerd op de originele aangifteformulieren en andere archiefstukken van de voormalige dienst voor Economische Recuperatie.

Dankzij die database slaagde de FOD Economie erin om, in samenwerking met de Nederlandse kunsthandel Art Dumay, de nabestaanden van de rechtmatige eigenaar van het geroofde schilderij terug te vinden.

Onder begeleiding van de FOD Economie verklaarde de huidige eigenaar zich bereid het kunstwerk te restitueren aan de nabestaanden van het slachtoffer.

Joseph Scheppers de Bergstein: een verzetsheld in oorlogstijd

Joseph Marie-Antoine Maximilien Scheppers de Bergstein (1894-1944) was tijdens de Tweede Wereldoorlog eigenaar van een waardevol schilderij van Jordaens. In mei 1940 vocht hij tegen het Duitse leger en werd daarbij gevangengenomen. Tijdens zijn gevangenschap nam de Duitse Luftwaffe hun intrek op zijn landgoed vlakbij Mechelen. Eind juni 1940 kwam Scheppers vrij en keerde hij terug naar zijn kasteel.

Daar aangekomen, ontdekte hij dat het schilderij van Jordaens, samen met enkele andere waardevolle bezittingen, door de Duitsers met vrachtwagens was weggevoerd.

De daaropvolgende jaren gebruikte Scheppers zijn kasteel als basis voor een verzetsnetwerk. Op 29 februari 1944 werd hij in zijn kasteel Emmaüs gearresteerd door de Gestapo, enkele maanden gevangengehouden in Antwerpen en vervolgens gedeporteerd naar Buchenwald. Op 12 oktober 1944 stierf hij in Ellrich, een bijkamp van het concentratiekamp Mittelbau Dora.

Van roof tot terugkeer

Na de wapenstilstand, deed Gaëtan, de zoon van Joseph, aangifte van het geroofde schilderij bij de toenmalige dienst voor Economische Recuperatie. Hoewel het schilderij niet werd teruggevonden, werd de aangifte zorgvuldig gearchiveerd waardoor het later in de databank lootedart.belgium.be belandde.

Het schilderij zelf kwam na de Tweede Wereldoorlog in handen van een zekere Joachim die het op zijn beurt doorgaf aan de schilder André Corbières vanwaar het terechtkwam bij de heer Van Gool. Vermoedende dat het om een geroofd kunstwerk ging, bewaarde hij dat schilderij op de zolder van een van zijn opgeknapte huizen in de Ardèche.

Na zijn overlijden, vond zijn zus, Elisabeth van Nieuwland, het schilderij in oktober 2022 op zolder. Elisabeth en haar zoon Bart lieten het schilderij taxeren bij kunsthandelaar Paul Dumay waar meteen een belletje ging rinkelen. De kunsthandel zocht en vond het schilderij in de databank lootedart.belgium.be van de FOD Economie.

Na de bevestiging door de FOD Economie dat het inderdaad ging over het gestolen schilderij van Joseph Scheppers de Bergstein, besloot mevrouw van Nieuwland het schilderij terug te schenken aan de rechtmatige erfgenamen.

Naast de wettelijke verplichting vinden wij het een ethische verplichting om een schilderij met zo’n geschiedenis terug te geven aan de rechtmatige eigenaren. We controleerden of het schilderij effectief overeenkwam met het geroofde Jordaens schilderij uit de database Lootedart.belgium.be op basis van onder andere de afmetingen. Eens we dat konden vaststellen, namen we contact op met de FOD Economie zodat de rechtmatige eigenaars opgespoord konden worden. Daarnaast voerden we de eerste herstellingen door aan het schilderij zodat het vervoerd kon worden. De eigenaren konden het werk dan later volledig restaureren. Het is een wonder dat het schilderij bewaard is gebleven en we zijn blij dat het schilderij in al zijn pracht en praal opnieuw terecht is. We vinden het bovendien belangrijk om, in de huidige geopolitieke context, een signaal te geven van respect naar de Joodse samenleving.”